માસિક ધર્મ અને આપણે,

માસિક ધર્મ અને આપણે,

        માસિક-ધર્મ, આ ધર્મ માત્ર સ્ત્રીઓને જ પાળવાનો હોય છે. દરેક સ્ત્રીના જીવન સાથે આ ધર્મ અતૂટ રીતે સંકળાયેલો હોય છે. આમ તો આ ધર્મ સ્ત્રીના જીવન સાથે સાથે આખી દુનિયાના અસ્ત્તિવ સાથે જોડાયેલો છે. પણ છતાં આખી દુનિયા તેનાથી દૂર રહેવાનો પ્રયત્ન કરે છે, અને વળી આ ધર્મથી ધર્મ-સ્થાનો પણ દૂર ભાગે છે! પણ હવે સ્ત્રીઓ સાથે જોડાયેલો છે, એટલે આપણે ચર્ચા કરીએ. 

અત્યારે સ્ત્રીઓ સાથે જોડાયેલું બધુ આમપણ બહુ ચર્ચામાં છે! વેલ મિત્રો માસિક ધર્મને હવે આપણે પિરિયડ્સ તરીકે આગળ ચર્ચામાં લઈશું. ગયા વર્ષે, જ્યારે આપણે કોરોનથી અજાણ હતા, ત્યારે તમને સૌને યાદ હોય તો એક મંદિરમાં સ્ત્રીઓના પ્રવેશ બાબતે માથાકૂટ ચાલતી હતી. અને એ મંદિરનુ નામ હતું, ‘શબરીમાલા’ મંદિરનુ નામ સ્ત્રીના નામ પરથી પણ તેમાં સ્ત્રીઓને જ જવાની મનાઈ! કારણ સ્ત્રીઓ માસિક-ધર્મમાં બેસતી હોય એટલે અછૂત ગણાય અને અછૂત સ્ત્રીઓ મંદિરમાં પ્રવેશી શકશે નહીં. આવું માત્ર ભારત નામના દેશમાં જ બની શકે! 

આપણા એકેય શાસ્ત્રમાં ક્યાય પિરિયડમાં થતી સ્ત્રીઓના ધર્મસ્થાનોમાં પ્રવેશની મનાઈ છે, એવું લખેલું નથી. સ્ત્રીઓને સ્ત્રીત્વ સાથે મંદિરમાં પ્રવેશવાની મનાઈ! ધર્મના નામે ઝડતા આચરવાની આપણને ટેવ પડી ગઈ છે. અને અમુક ટેવો આપણે ગમે તેટલા આગળ વધી જઈએ, છૂટતી હોતી નથી. ત્યાં ને ત્યાં રહી જવાની આપણને આદત પડી છે અને આજે આપણે ટેકનો એજમાં આવી ચૂક્યા છીએ, પણ આ પૂર્વગ્રહ છૂટતા નથી.

નાના હતા ત્યારે, આવી સ્ત્રીઓ વિષે ‘અડેલી’ એવો શબ્દ વપરાતો. ઘરમાં કોઈ સ્ત્રી પિરિયડમાં થાય એટલે અમે પાળીએ છીએ એમ કહી ત્રણ કે પાંચ દિવસ તેને ક્યાય અડવા દેવામાં ના આવતી! તેના વાસણો અલગ, સુવાનું અલગ, ઘરના મંદિરમાં નો-એન્ટ્રી! ધર્મ-સ્થાનોમાં જવાની મનાઈ! કોઈ માતાને તેના સંતાનો પણ અડી ના શકતા!  હા લોહીથી ખરડાયેલા વસ્ત્રો જોવા મળતા!  આપણે પૂછી બેસતા, આ બધુ શું? અને જવાબ મળતો મોટા થશો એટલે ખબર પડી જશે. આપણે આતુરતાથી મોટા થવાની રાહ જોઈને બેસી રહેતા! કોઈ સમજાવતું નહીં, કે આ બધુ શું છે? 

આમપણ આવી જાણવા જેવી વાતો આપણે ત્યાં કરવી ‘વર્જ્ય’ ગણાય છે! અને એક દિવસ સ્કૂલમાં કોઈ બીજી છોકરીના કે આપણા કપડાં લોહીથી ખરડાય અને આપણે ઘરે આવીને મમ્મીને કહીએ એટલે મમ્મી સમજાવે કે આપણે સ્ત્રીઓના માસિક ધર્મમાં પ્રવેશી ગયા છીએ. આપણામાં થતાં હોર્મોનલ ચેંજિસ, મૂડ-સ્વિંગ, શારીરિક દૂ:ખ, આ માસિક ધર્મ સાથે સંકળાયેલું છે, એવું કોઈ શીખવતું નથી.

 હવે આપણે પણ ત્રણ દિવસનો વનવાસ સહન કરવાનો! શરૂમાં શરૂમાં તો એવી બીક લાગે કે બે-ત્રણ દિવસ સ્કૂલે જતાં પણ ડર લાગે! બસ એટલી જાણકારી મળે કે હવે પેડ રાખવાનું છે અને ડર મહિને આ મહેમાન ઘરે આવવાના છે! ધ્યાન રાખવાની દરેક ટિપ્સ મમ્મી આપે પણ આને લગતી બીજી કોઇ ચર્ચા કરવાની હવે મનાઈ! મમ્મીઓ પણ કશું ના સમજાવવાની આ પરંપરાને આગળ વધારતી રહે. તમને થશે હું ક્યાં જમાનાની વાતો કરી રહી છુ તો કહી દઉં કે આ આજના જમાનાની જ વાત છે! આપણી રહેણી-કરણી અને પહેરવેશ બદલાયા છે, પણ માનસિકતા તો હજી ત્યાની ત્યાં જ છે.

આપણામાથી કેટલી સ્ત્રીઓ આજે પણ પિરિયડ દરમિયાન ધર્મ-સ્થાનોમાં જઇ શકે છે? કે કેટલી મમ્મીઓ પોતાની દીકરીઓને આ સમય દરમિયાન ધર્મ-સ્થાનોમાં જવા દે છે? અરે કેટલી સ્ત્રીઓ પોતાની દીકરીઓને બાજુમાં બેસાડી દીકરીમાં થતાં શારીરિક અને માનસિક ફેરફારોને સમજાવે છે? અરે લીટરલી ઘણી સ્ત્રીઓને તો એવું લાગે છે કે પિરિયડમાં થવું એ કોઈ પાપ કે અપરાધ છે! અરે જો આપણે આવું જ માનતા રહીશું તો આ દુનિયામાં દરેક વ્યક્તિનો જન્મ પાપ કે અપરાધ ગણાશે! કેમ ખરું ને? એના કરતાં આપણે દીકરીઓને સમજાવતા કેમ નથી કે,

હકીકતમાં તો સ્ત્રીઓનું સ્ત્રીત્વ જ આનાથી આકાર લેવાનું શરૂ કરે છે. મારે તને પહેલા જ સમજાવી દેવાની જરૂર હતી, પણ સમયના અભાવને લીધે, હું ઘણું-બધુ તારી સાથે શેર કરવાથી રહી ગઈ છુ. બેટા આજે તું પહેલીવાર પીરિયડસમાં થઈ છો. આ ત્રણ દિવસ,પાંચ દિવસ કે વધુ પણ ચાલશે. હજી તને વધુ બ્લીડિંગ પણ થશે, શરીરમાં દર્દ પણ થશે, તારા માનસિક હોર્મોન્સ પણ ઇમ-બેલેન્સ થશે, અને હવે દર મહિને તને આવું થશે. આપણો ધર્મ એને ‘માસિક ધર્મ’ કહે છે, પણ ધર્મ માનતો નથી. 

હવે તને ત્રણ દિવસ ધર્મ-સ્થાનોમાં જવા પણ દેવામા નહીં આવે. જો કે હું આવું બધુ માનતી નથી,પણ ત્રણ દિવસ તું આપણા ઘરના મંદિરમાં પણ નહી જતી. આમ તો આ ઘટના સંપૂર્ણ વૈજ્ઞાનિક છે, પણ આપણે ધર્મ સાથે જોડી દીધી છે, જો કે બેટા આપણા પૂર્વજો ધર્મને જ વિજ્ઞાન માનતા અને તેઓએ સ્ત્રીઓની આ સમય દરમિયાનની પીડા અને દર્દ માટે ત્રણ દિવસના સંપૂર્ણ આરામની વ્યવસ્થા કરી, અને તેના માટે એ લોકોએ એવું નક્કી કર્યું કે ત્રણ દિવસ સુધી સ્ત્રી કશું કામ ના કરે અને ઘરમાં એક જગ્યાએ શાંતિથી આરામ કરી શકે! 

ભગવાનના રૂમમાં નહીં જવાનું એવું તો મને ખબર નથી કે કોણે શીખવ્યું?, પણ એ માન્યતા હવે એવો પૂર્વગ્રહ બની ગઈ છે કે લોકો એને સ્ત્રીની જિંદગીમાથી કાઢવાનું નામ લેતા નથી. આ દિવસોને અપવિત્ર સમજવાનું કોણે શરૂ કર્યું એ ઇતિહાસ તો મને પણ ખબર નથી. હું નાની હતી ત્યારે મારા મમ્મીએ મને સમજાવેલું, આજે હું તને સમજાવી રહી છુ.

 રહી વાત જૂના ગાદલાં-ગોદડાંમા સુવાની, તો બેટા કોઈ સ્ત્રીને બહુ બ્લીડિંગ થતું હોય તો તેના માટે આ વ્યવસ્થા રહેતી. ત્યારે જ્યારે કોઈ છોકરીને વધુ પડતું બ્લીડિંગ થતું તો બ્લડને લીધે, નવા ગાદલાં-ગોદડા બગડી જતાં! એટલા માટે છોકરીઓને જૂના ગાદલાં-ગોદડાંમાં સુવડાવતા પણ હવે તો આપણી પાસે સેનેટરી પેડ છે, એટલે એવી કોઈ જરૂરિયાત નથી રહી. ચલ તને હવે પેડ કેમ રખાય? એ શીખવું.  હું સ્કૂલે જઈશ તો મારા કપડાં નહીં બગડે ને? બેટા ચિંતા નહીં કરવાની સાથે બીજું પેડ રાખવાનું, જરૂર પડે તો વોશ-રૂમમાં જઇ બદલાવી આવવાનું. પેટમાં દૂ:ખે કે બીજી કોઈ શારીરિક પીડા થાય તો ટીચરને કહી દેવાનુ. આ દિવસોમાં મન ઉદાસ રહે તો મને કહી દેવાનું. રડવાનું નહીં, 

આ દિવસો આપણા અસ્તિત્વ સાથે જોડાયેલા જ રહેવાના છે, એને સ્વીકારી લેવાના! થોડા મહિનાઓમાં તું પણ ટેવાય જઈશ. મોમ આ બધુ કેટલા વર્ષ ચાલે? બેટા દરેક સ્ત્રીમાં આ સમયગાળો અલગ અલગ હોય છે. પણ મોટા ભાગે ચાલીસ પિસ્તાલીશ વર્ષો બાદ ધીમે ધીમે જતું રહે છે. એને મેનોપોઝ વિષે પણ સમજાવી દઈએ.

કેટલી સરળ વાતને આપણે અઘરી કરી દીધી છે! હવે આવી કોઈ જ જરૂર નથી. આપણે પિરિયડમાં થઈને પણ ધર્મ-સ્થાનોમાં જઇ શકીએ છીએ. આ બધુ કુદરતી છે. અને આપણે સૌએ સ્વીકારી લેવાનું છે, પણ આપણે હજી એ જૂની ઘરેડમાથી બહાર આવતા નથી. સ્ત્રીઓને શા માટે મંદિરોમાં જવા લડવું પડે? ખરેખર અમુક ઝડ માન્યતાઓને આપણે છોડી દેવાની જરૂર છે. આપણા પૂર્વજોએ વિજ્ઞાનને ધર્મ સાથે જોડી આપણને સમજાવ્યા તો આપણે ધર્મ પાછળ નું વિજ્ઞાન સમજવાનું છોડી દીધું!

માત્ર જીન્સ પહેરવાથી કે ટૂંકા કપડાં પહેરવાથી કોઈ આધુનિક નથી થઈ જતું હોતું! એના માટે મનમાં ઘર કરી ગયેલી માન્યતાઓને છોડવી પડે છે, ભુલાવવી પડે છે. માસિક ધર્મ વિષેની આપણી માન્યતાઓને બદલવાનો સમય આવી ગયો છે! સ્ત્રી તરીકે તો ખાસ! સ્ત્રીઓ સ્ત્રીઓને સમજશે તો સમાજની સ્ત્રીઓ વિષેની માન્યતાઓ જલ્દી બદલી શકીશું!

  “Women complain about premenstrual syndrome, but I think of it as the only time of the month that I can be myself.”

― Roseanne Barr