અગન-પંખ,

 

 

 

અગન-પંખ 

 

 

                    

 

                                                                                                                                                                                           આજના લેખનું શીર્ષક તમે બધા ઓળખો છો, કોની આત્મકથાનું છે.એક એવી વ્યક્તિવિશેષ જેના વિષે લખીએ તેટલું ઓછુ લાગે.એ તો આજે તેઓના શિક્ષણ વિષયક વિચારો લખ્યા એટલે થયું થોડુક તમારી સાથે પણ શેર કરું.ને વિચાર્યું શીર્ષક આનાથી સારું કયું હોય શકે? કેટલાક માણસો સૌના રોલ-મોડેલ હોયછે,યુવાન,બાળકો,વૃધ્ધો,સ્ત્રીઓ,પુરુષો,શિક્ષકો,વિદ્યાર્થીઓ,વૈજ્ઞાનિકો,સમાજશાસ્ત્રીઓ,સંશોધકો.ટુકમાં સમગ્ર માનવજાત એના કાર્યો અને વ્યક્તિત્વથી પ્રભાવિત હોય છે એના કરતા પણ કહી શકાય કે પ્રેરિત હોય છે.જેના મૃત્યુથી ખુદ મૃત્યુ પણ થોડીવાર સાવધાનની મુદ્રામાં આવી જાય. એક એવું અસ્તિત્વ કે જેણે એક સંસ્થા જેટલું કાર્ય કર્યું.જેના જીવન થકી આપણને સૌને પ્રેરણા જ મળે. ગમે તેવી હતાશ,નિરાશ વ્યક્તિને તેના જીવન વૃતાંત ને કાર્યો થકી જીવવાનું બળ મળી રહે તેવું અસ્તિત્વ એટલે એ.પી.જે.અબ્દુલ કલામ.તેઓના નામને કોઈ કોમા, કે કોઈ શણગારની જરૂર જ નથી. તે તો જીવન જ એવું જીવી ગયા જે કોઈ માટે પણ આદર્શ જીવનની કલ્પના સમું છે.તેઓએ સાબિત કરી બતાવ્યું કે જો તમારામાં telent હોય તો દુનિયાની કોઈ તાકાત પછી તે ગરીબી હોય, સાધારણ દેખાવ હોય કે તમે કોઈ નાના ગામ માંથી આવો છો it doesn’t matter. મહત્વનું છે તમારી પ્રતિભા,સંકલ્પ શક્તિ ને તમારી અંદર રહેલી આગળ વધવાની તાકાત! કેમ ખરું ને ? આપણે તકો શોધતા રહીએ છીએ જયારે તે તકોનું નિર્માણ જાતે કરે છે.ગમે તેવી મુશ્કેલ પરિસ્થિતિ માં પણ માર્ગ શોધી લે છે.આપણને ઘરની લાઈટ પણ ઝાંખી લાગે છે ને તેઓને streetlight નું અજવાળું પણ પ્રકાશિત લાગે છે. નાના પગથીયા ચડી તેઓ જિંદગીની સીડી જાતે બનાવે છે ને આપણે ટુકા રસ્તા શોધવામાં સમય ને તકો બધું જ વેડફી નાખીએ છીએ.

સૌના જીવનમાં દુખો,મુશ્કેલીઓ,ખરાબ સંજોગો આવતા રહે છે. તેઓના રસ્તાઓ પણ આવીજ દુર્ગમ પરિસ્થિતિઓથી ભરેલા હતા. છતાં તેઓ લડ્યા ને જીત્યાં.આમ પણ વિચારો અનુકુળ પરિસ્થિતિઓ કોને મળે છે. સૌએ સ્વયના અસ્તિત્વ માટે લડવું પડે છે.એક નાની કીડી જેવું જીવ જંતુ પણ અસ્તિત્વની લડાઈ લડે છે તો આપણને તો ઈશ્વરે આટલું સુંદર જીવન આપ્યું છે.કોઈ પણ મહાન વ્યક્તિનું જીવન વૃતાંત વાંચીએ તો આપણને સમજાશે કે ઈશ્વર કદી અનુકુળ પરિસ્થિતિઓ વાળા રસ્તા આપતો જ નથી. સૌએ સ્વયં ના રસ્તાઓ કંડારવા પડે છે.જિંદગીની મુશ્કેલીઓ સામે લડવું પડે છે. નિષ્ફળતા મળે તો એને પણ સ્વીકારવી પડે છે.સફળતા એ નિષ્ફળતાઓનું જ તો output છે ને? વિચારો કોને સરળ રસ્તાઓ મળ્યા છે? સૌના જીવનની એક સાહસિક વાર્તા હોય છે.સૌ લડે છે, શીખે છે આપણે બસ થોડા પ્રયત્નો વધારવાના હોય છે.”હારવું ખરાબ નથી પણ હારીને થાકી જવું એ કાયરતા છે.હવે જીંદગીમાં કોઈ રસ્તો જ નથી એ વિચાર જ નબળા લોકોનો છે, માણસ આ પૃથ્વી પરનું સૌથી શ્રેષ્ઠ વ્યક્તિત્વ છે,જો અન્ય જીવ-જંતુ ઓ હારીને થાકી ના જતા હોય તો why we? એવો પ્રશ્ન હમેંશા ખુદને પૂછવા જેવો ખરો! યાદ રાખજો એક સરનામું હમેંશા ઈશ્વર આપણને જન્મતાની સાથે આપે જ છે અને એ છે મુશ્કેલીઓ@માણસ.કોમ તો પછી એની સામે લડી નવા સરનામાઓ કેમ ના બનાવીએ? બીજા કોઈ પણ સજીવ કરતા મનુષ્ય જીવન જો શ્રેષ્ઠ હોય તો એ શ્રેષ્ઠતા આપણે સાબિત કરવી પડશે.

પરિસ્થિતિની પ્રતિકુળતાઓ જ માણસને ઘડે છે. બહુ સીધા high-way પણ જિંદગીની ગાડીને કંટાળો આપે છે.બીજું જિંદગી ધીમે ધીમે ઘડાય છે. તેને ઘડવા ભોગ આપવો પડે છે.ખુબ મહેનત કરવી પડે છે.કોઈ પણ ક્ષ્રેત્ર માં ટોચ પર પહોચવા નીચેનાં પગથીયેથી શરૂઆત કરવી પડે છે.શ્રમ કર્યા વિના કશું મળતું નથી.એક એક નાનુ નાનુ ડગલું મંઝીલ તરફ લઇ જાય છે.રાતોરાત કશું થતું નથી કે બદલાતું નથી.જીવનમાં શોર્ટકટ શોધનારને સફળતા પણ શોર્ટ જ મળે છે.અલ્પજીવી સફળતા ચંદ્ર જેવી હોય છે જેને પ્રકાશ માટે સૂરજ પર આધારિત રહેવું પડે છે.ચંદ્ર હમેંશા પર-પ્રકાશીત જ રહ્યો એમ બીજા ના જોરે કુદતા વ્યક્તિઓની પણ એ જ હાલત થાય છે.માટે નક્કી કરેલા રોડમેપ પર પરિશ્રમના માઈલસ્ટોન પાથરી પહોચવાનો માર્ગ નક્કી કરવો જોઈએ.ખુદ પર વિશ્વાસ રાખી આગળ વધનાર જ જિંદગીના યુધ્ધને જીતી શકે છે.કૃષ્ણ ભગવાને અર્જુનને માત્ર રસ્તો ચીંધ્યો તો લડવું તો અર્જુને જ પડ્યું હતું.પોતાના હકો માટે,ધર્મના રક્ષણ માટે. એમ જ આપણે પણ ઈશ્વરે આપેલી જિંદગીને જીવવા જાતેજ લડવાનું છે, એ માટે હું અબ્દુલ કલામ ના જ શબ્દોમાં કહું તો,

“ ઈશ્વરે એવું વચન ક્યારેય નથી આપ્યું કે આપણા સમગ્ર જીવન દરમિયાન આકાશ હમેંશા ચોખ્ખું જ રહેશે યા માર્ગો ફૂલથી ઢંકાયેલા રહેશે, એણે કદી એવું પણ નથી કહ્યું કે વરસાદ વિના સૂર્ય હશે કે દુ:ખ વિના આનંદ હશે યા પીડા વિના શાંતિ મળશે!”

તમે જ કહો જે લડે છે તે જીતે છે કે નહિ? એવું ના વિચારતા કે હું આમ કેમ નથી કરી શકતો કે પછી સંજોગો કેમ મારી સામે થાય છે? જીવન તો ચાલવાનું જ ચાલતું જ રેવાનું આપણે પણ એ જ કરવાનું છે,સમસ્યાઓ તો ત્યારે ઉભી થાય છે,જયારે આપણે અટકી જઈએ છીએ નિરાશ થઇ ઉભા રહી જઈએ છીએ.તમારી આસપાસ એવા કેટલાયે વ્યક્તિઓ છે જેને સંઘર્ષ થકી જ જીવન જીવ્યું છે.જયારે ઉદાસ થાવ કોઈ પ્રેરણા દાયી પુસ્તક વાંચી લેવું.તમારાથી વધુ ઉદાસ વ્યક્તિને જોઈ લેવી ,કોઈના દુ:ખને તમારું બનાવી લેવું.ને બાકીનું ઈશ્વર પર છોડી દેવું.એણે પણ કઈક વિચારીને જ આપણને આ પૃથ્વી પર મોકલ્યા હસેને? ને એનું managment છે એ ક્ષમતા કરતા વધુ દુ:ખ કોઈને આપતો નથી.સૌને ભાગે કેટલું દુ:ખ આવે છે એની એને ખબર છે. એ તો આપણને જ એવું લાગે છે બધું મારે જ સહન કરવાનું? માટે મિત્રો જેને તમે રોલ-મોડેલ માનતા હોવ એ વ્યક્તિઓના જીવન ચરિત્રો વાંચો એમાંથી લડતા શીખો. એના જેવા બનવાનું ના વિચારતા પણ એને સાથે રાખી કઈક નવું વિચારવાનું રાખજો. કોઈ કોઈના જેવું બની શકતું નથી. એ યાદ રાખી આગળ વધો.તમારી અંદર રહેલી આગને તમારે જ સળગતી રાખવાની છે. એ આગને સમસ્યાઓ,મુશ્કેલીઓ,પ્રતીકુળતાઓની દીવાસળીથી તમારે જ સળગાવાની છે.તમારી અંદર રહેલા એ ઉર્જાના સ્ત્રોતને તમારે જ પુન:પ્રાપ્ય અને અખૂટ બનાવવાનો છે.માટે જીતવા માટે પણ હારતા રહો, શીખતા રહો ને આગળ વધતા રહો.

 

    

 

એ એ દોડો ઉદ્ધારક આવ્યા,

 

 

એ એ દોડો ઉદ્ધારક આવ્યા, 

 

 

 

 

                             રજનીકાંતનું મુવી ‘કબાલી’ બહાર પડ્યું. ને નેટ પર તેની ઘણી બધી વાતો વાયરલ થઇ. ઘણા સંવાદો વાયરલ થયા ને ઘણી વાતો તેના વિશે વાયરલ થઇ તો વળી એવા સમાચાર પણ મળ્યા કે તેઓનું મુવી જોવા લોકોએ ખુબ ધસારો કર્યો,સરકારી કર્મચારીઓ અને અન્ય કર્મચારીઓએ રજા લીધી ને મુવી જોવા ગયા તો વળી જેને ટીકીટ ના મળી તેઓ વિદેશ પણ મુવી જોવા ગયા.તો વળી કોઈએ ફેશબુક કે વોટ્સએપ પર તેઓની ખાન બંધુઓ સાથે સરખામણી કરતા પોસ્ટરો વાયરલ કર્યા. આ બધામાં એક સમાચાર સૌથી ચોકાવનાર હતા, ને એ હતા કે સાઉથ ના લોકો પોતાના કલાકારોને દેવ ની જેમ પૂજે છે ,તેઓના મંદિરો બનાવે છે, ને બ્રેકીંગ ન્યુજ તો હવે આવે છે મિત્રો કે ‘જે દિવસે સાઉથ માં રજનીકાંતનું મુવી રીલીઝ થાય તેઓના હોડિંગને દૂધ ચડાવવામાં આવે છે. એ દિવસે એ વિસ્તારમાં દૂધ મળતું નથી. કારણ કે ૫૦૦૦૦ લીટર દૂધ ચડાવવામાં જતું રેહે છે! લ્યો બોલો કેવી ટેકનો એજ ને કેવી આપણી ચંદ્ર પર કે અન્ય અવકાશી પદાર્થો પર જવાની વાત ને ક્યા આવી વ્યક્તિપૂજા ની સાથે સંકળાયેલી અંધશ્રદ્ધા.કઈ સદીમાં છીએ આપણે. આટલા ઉપગ્રહો છોડ્યા પણ પૂર્વગ્રહો હતા ત્યાં ને ત્યાજ!

                          એકવીસમી સદીમાં આવી વાતો જાણવા મળે એટલે સમજી લેવાનું આપણે હજી જૂની સદીઓમાં જ જીવી રહ્યા છીએ હતા ત્યાં ના ત્યાં જ છીએ ને આપણા વિચારોમાં જરાયે પરિવર્તન આવ્યુ નથી.નવા વિચારોને હજી આપણે સ્વીકાર્યા નથી. આપની અંદર રહેલો રૂઢીઓનો જીન્સ હજી બદલાયો નથી ને એમાંનો એક જીન્સ તો વાયરસ બની એવો ઘુસી ગયો છે કે નથી એની દવા કે નથી એની રસી શોધાઈ. ને એ જીન્સ છે, ‘વ્યક્તિપૂજા’ વ્યક્તિઓને ઈશ્વરની જેમ પૂજવાની આપણી કુટેવે જ આપણને રૂઢીવાદી, જડવાદી ને પ્રારબ્ધવાદી બનાવી દીધા છે.કોઈ વ્યક્તિ આપણને ગમતી હોય કે તેના વિચારો ગમતા હોય કે તેની એક્ટિંગ ગમતી હોય તો આપણે તેઓનું આંધળું અનુકરણ કરતા થઇ જઈએ છીએ, ને એને જ આપણા ઉદ્ધારક માનવા લાગીએ છીએ. ને પછી શરુ થઇ જાય છે મંદિરો બાધા, માનતાઓ નો ના અટકે તેવો સિલસિલો. આપણે એવું માનવા લાગીએ છીએ કે આપણા જીવનના તમામ દુખો એ વ્યક્તિ જ ઉદ્ધારક બની નીવારશે. આપણી દરેક સમસ્યાનો ઉકેલ એ વ્યક્તિ જ લાવશે ને સમગ્ર જીવન તેના ચરણે ધરી દઈએ છીએ.આ નબળાઈ થી જ આપણે ઈશ્વર, અલ્લાહ,જીસસ કે અન્ય ધર્મગુરુઓ ને જન્મ આપીએ છીએ ને એના વિષે પુસ્તકોના ના પુસ્તકો લખી નાખીએ છીએ.સ્તુતીઓ રચતા રહીએ છીયેને કરવાનું કરતા નથી. શરણે જવાની આ આદતેજ આપણને ‘સ્વાવલંબી’ બનતા રોક્યા છે.

                                                  વ્યક્તિપૂજા એ આપણને ‘ઉદ્ધારક્પ્રેમી’ બનાવી દીધા ને આપણે આપણા દરેક પ્રશ્નો ઈશ્વરના શરણે ધરી દીધા. આજે પણ આપણે નડતી સમસ્યાઓ ઉકેલવાને બદલે એ વ્યક્તિ આધારિત છીએ! ‘હું મારા પ્રશ્નો સ્વયં ઉકેલી સકું છું એવો આત્મવિશ્વાસ મારામાં રહ્યો નથી’ આ વ્યક્તિપૂજાની  ટેવે જ સમાજમા આશારામ, નિર્મલબાબા કે રાધે માં જેવા ધૂતારાઓને વિકસાવ્યા છે. તેઓને એ સ્થાન આપનાર જ આપણે છીએ, ને પછી વિશ્વાસ અંધવિશ્વાસ માં તબદીલ થાતા વાર લાગતી નથી.વિદેશના લોકો પોતાને નડતા પ્રશ્નોના ઉકેલ માટે સંશોધનો, પ્રયોગો કરે છે ને આપણે સીધા ઈશ્વર પાસે કે ઉદ્ધારક્ના ચરણે દોડ્યા જઈએ છીએ! આને લીધે જ તો ઈશ્વર સાથેનો આપણો સંબંધ પણ એક વેપાર બની ગયો છે. સૌ એક એવા કાદવમાં ફસાયા છીએ કે સૌને એવું લાગે છે કે કોઈ આવશે ને આપણને ઉગારશે, ત્યાં સુધી પડ્યા રહીએ એમાં! કે  કોક હાથ આપશે તો ઉભા થઈશું બાકી કાદવ સ્વીકારી તો લીધો જ છે.આ વ્યક્તિપૂજા ની આદતે જ તો તમને અને મને શ્રદ્ધા અને અંધશ્રદ્ધા વચ્ચેનો ભેદ ભુલાવી દીધો છે. લોકો બાળકો પેદા કરવા કે દીકરીને બદલે દીકરો આવે એટલા માટે પણ બાબાઓ પાછળ દોડતા રહે છે. પગ પખાળવાની આપણને એટલી તો આદત પડી ગઈ છે કે એ પગ માં ચોંટેલી અસત્યાતાની કે ઢોંગ ની ધૂળ પણ આપણને દેખાતી નથી.

                                              વ્યક્તિને દેવ બનાવી પૂજવાની આપણી કુટેવે જ તો આજે પણ આપણને  વરસાદ આધારિત બનાવી રાખ્યા છે. આપણી ખેતી આજે પણ સારા કે ખરાબ ચોમાસાની અસર હેઠળ નભે છે. આઝાદીના ૬૯ વરસે પણ આપણે ખેતી ના પાક માટે વરસાદ આધારિત છીએ ને ઇઝરાયેલ જેવા દેશોએ ‘ટપકસિંચાઇ’ પદ્ધતિ અપનાવીને રણ જેવા પોતાના દેશને ‘અરણ્ય’ બનાવી દીધુ! ‘વ્યક્તિપૂજા એ જ આપણને કૃષ્ણયુગ, રામયુગ કે ગાંધીયુગ માંથી કદી બહાર આવવા દીધા નથી. આ બાબતને લીધે જ કોઈ એક ક્ષેત્રમા એક વ્યક્તિનું સ્થાન એટલું ઊંચું બની જાય છે કે અન્ય વ્યક્તિઓ જીવનભર રાષ્ટ્ર માટે સમર્પિત થઇ જાય છતાં તે ગૌણ બની જાય છે. ‘વ્યક્તિપૂજા’ ની આ પૂજા એ જ ‘સચિન’ ને ક્રિકેટના ભગવાન બનાવી દીધા ને ટીમગેમમાં જાણે એક જ પ્લેયર હોય તેવું વાતાવરણ ઉભું કરી દીધું.નો-ડાઉટ સચિન એક સારા ખેલાડી છે પણ પ્રશ્ન એ છે કે શું એના જેવો બીજો કોઈ ખેલાડી છે જ નહિ! હકીકત તો એ છે કે એના કરતા પણ સારી ઈન્નીગ્સ રમી અન્ય ખેલાડીઓ એ ભારત ને મેચ માં જીતાડ્યા છે પણ આપણે ભૂલી જઈએ છીએ કે ક્રિકેટની મેચોમાં સૌથી અગત્યનું ‘ટીમસ્પીરીટ’ હોય છે એમાં કોઈ ‘વન મેન આર્મી’ હોતું નથી. એ જ રીતે આઝાદીની લડતોની વાત થાય ત્યારે આપણે સૌથી વધુ મહત્વ ‘ગાંધીજી’ ને જ આપીએ છીએ જાણે અન્ય સ્વતંત્રસેનાનીઓ એ કઈ બલિદાન આપ્યું જ ના હોય તેમ તેઓની નોંધ જ લેવાતી નથી.જ્યાં જુઓ ત્યાં ‘ગાંધીજી’ સિવાય બીજી વાત જ નહિ! આપણે એ ભૂલી જઈએ છીએ કે લાખો શહીદોના રક્તથી આ આઝાદી મળી છે. ક્યાં સુધી ચાલુ રાખીશું આ કુટેવ................

                       આ આદત આપણે છોડવી જ પડશે. આપણી સમસ્યાઓ દુર કરવા જાતે જ લડવું પડશે. સ્વયંમાં રહેલા આત્મવિશ્વાસને જગાડવો પડશે. નવા વિચારો સમાજમાં લાવવા પડશે. સંશોધનને મહત્વ આપવું પડશે. દરેક ક્ષેત્રોમાં સાથે મળી વિકલ્પો વિચારવા પડશે. જેમ દર વરસે ‘ગણેશ-વિસર્જન’ કરીએ છીએ આપણી ‘વ્યક્તીપુજાની આદતને વિસર્જિત કરવી પડશે.(બવ બધું કરવું પડે તેમ છે કેમ?) તો જ આપણે આપણને નડતા પ્રશ્નો ના ઉકેલો મેળવી શકીશું. કોઈ એક વ્યક્તિ ક્યારેય આપણી ઉદ્ધારક બનવાની નથી આપને જ આપણા ઉદ્ધારક બનવાનું છે. આપણને નડતી મુશ્કેલીઓના ઉપાયો શોધવા નવેસરથી પ્રયત્નો કરવાના છે. નવા વિચારો ને આવકારવા તૈયાર રેવાનું છે ને એના માટે કોઈની પણ પાછળ ભાગવાનું નથી પણ નવો રસ્તો કંડારવાનો છે. આંધળા બની અનુકરણ કરનાર ઘેટા નથી બનવાનું પણ જંગલમાં મુક્ત ફરતા ‘સાવજ’ બનવાનું છે. કોઈ એક વ્યક્તિ જ્ઞાતિના જોરે કુદી આંદોલનો કરવાનું કહે એટલે આંદોલનો કરવા નથી નીકળી પડવાનું પણ આપણી અંદર એક આંદોલન ઉભું કરવાનું છે, જેથી આપણે વિકાસના પંથે આગળ વધી દેશની સમસ્યાઓના ઉકેલ માટે લડી શકીએ. બોલો આમીન!

 

“એક મુરખને એવી ટેવ, પથ્થર એટલા પૂજે દેવ.”

 

“ગાડરિયા પ્રવાહમાં વહી જવું એના કરતા સામા પ્રવાહે લડી લેવું સારું.”