ડીપ ફેક.. AI આપણાં અંગત જીવનને વાઇરલ કરી રહ્યું છે....

ડીપ ફેક.. AI આપણાં અંગત જીવનને વાઇરલ કરી રહ્યું છે.... 

 

 

 હમણાં થોડા દિવસો પહેલા સાઉથની અભિનેત્રી રશ્મિકા મંદાનાનો વિડીયો વાઇરલ થયો. તે વિડીયો જોઈએ તેણીને ખુદને પણ નવાઈ લાગી કે મે તો મારા કોઈપણ સોસિયલ એકાઉન્ટ પર આવો કોઈ વિડીયો શેર નથી કરેલ! તો કોઈએ આપણાં વડાપ્રધાન શ્રી નરેન્દ્રભાઈ મોદીનો ગરબા રમતા હોય તેવો વિડીયો ઇનસ્ટા પર મૂકી દીધો. આવું હવે વારંવાર જુદા જુદા ક્ષેત્રની સેલિબ્રેટીઝ સાથે થવાનું! આજે હું આ લેખ લખી રહી છુ, ત્યારે ફિલ્મ અભિનેત્રી કાજોલનો પણ આવો ડીપ ફેક વિડીયો વાઇરલ થઈ રહ્યો છે! 

તો ખુદ વડાપ્રધાને કહ્યું કે AI ટેક્નોલોજીના આ ગલત ઉપયોગ સામે સિગ્નલ આપતા કહ્યું કે મીડિયાએ લોકોને આ બાબતે ખાસ જાગૃત કરવા જોઈએ. આર્ટિફિસિયલ ઇંટેલિજન્સ ના ઉપયોગ દ્વારા કોઈ વ્યક્તિની જાણ બહાર તેના જ ફોટાઓનો ઉપયોગ કરી તેઓના ફેક વિડીયો બનાવી વાઇરલ કરી દેવાની આ કળાને ‘ડીપ ફેક ઇફેક્ટ’ કહે છે. ડીપ ફેક્સ થકી ઓરિજિનલ વ્યક્તિના શબ્દો અને ફોટાઓને મેન્યુપ્લેટ કરીને તેનો ગલત રીતે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. 

ફોટો મેન્યુપેલેટ કરવાની આ ટેક્નોલોજીની શરૂઆત 19મી સદીમાં થઈ અને તુરંત જ તેનો ઉપયોગ અલગ અલગ ક્ષેત્રોમાં થવા લાગ્યો. 20મી સદી દરમિયાન આ ટેકનોલોજીમાં નવું નવું ઉમેરાતું ગયું. ડીપ ફેક ટેકનૉલોજી ઇ.સ. 1990 બાદ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓના સંશોધકો દ્વારા શોધવામાં આવી હતી. અને ત્યારબાદ ઓનલાઇન સમુદાયો દ્વારા તેનો ગલત ઉપયોગ શરૂ કરવામાં આવ્યો. આ અંગેનો પહેલો પ્રોજેકટ જે ઇ.સ. 1997માં બહાર પડેલો એ વિડીયો રી-રાઇટ પ્રોગ્રામ હતો. આ ટેક્નોલોજીની મદદથી દુનિયાના કોઈપણ નેતાએ બીજા નેતાઓ વિષે બોલેલા શબ્દોને ગલત રીતે રજૂ કરવામાં આવી શકે છે. 

આ જ ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરીને અમેરીકામાં બરાક ઓબામાને ડોનાલ્ડ ટ્રંપને "સંપૂર્ણ ડીપશીટ"કહેતા કરોડો લોકોએ જોયા! જેમણે ગેમ ઓફ થ્રોન્સના નિરાશાજનક અંત માટે જોન સ્નોની માફી માગતા જોયા છે, તેમણે બધાએ આ ડીપ ફેકના વિડિયોઝ જોયા છે. આપણાં દેશમાં અત્યાર સુધી એકબીજાની, રાજકારણીઓની કે સેલેબ્રેટીઝની મજાક ઉડાવવા એડિટ કરેલા વિડિયોઝ મૂકવામાં આવતા, તેની પાછળ માત્ર મજાક સિવાય બીજો કોઈ ઉદેશ નહોતો, પણ હવે AI ટેકનૉલોજીને લીધે આવા ડીપ-ફેક વિડિયોઝના ઉદેશો પણ બદલાઈ રહ્યા છે. 

 શૈક્ષણિક અને ઔદ્યોગિક સંશોધકોથી લઈને કલાપ્રેમી ઉત્સાહીઓ, વિઝ્યુઅલ ઈફેક્ટ સ્ટુડિયો અને પોર્ન નિર્માતાઓ સુધી દરેક, આ ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરીને એકબીજાને છેતરી શકે છે. ખાસ કરીને ‘પોર્ન વિડિયોઝ’ બનાવવા માટે આ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ વધુ ને વધુ થઈ રહ્યો છે. કોઈ છોકરી છોકરાએ કરેલી પ્રપોઝલનો અસ્વીકાર કરશે, તો છોકરો આ ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરીને તે છોકરીને બદનામ કરી શકે છે. તેના ‘પોર્ન વિડિયોઝ’ બનાવી શકે છે. 

આનો ઉપયોગ ખોટા પ્રચાર માટે, કોઈને બ્લેકમેલ કરવા, કોઈ સંસ્થાની ઇમેજ બગાડવા, જાહેર વ્યક્તિઓની ઇમેજ બગાડવા, ડીપફેક ટેક્નોલોજી વ્યક્તિઓની ગોપનીયતા,પ્રતિષ્ઠા અને પ્રતિષ્ઠાનું ઉલ્લંઘન કરી શકે છે ડીપ ફેક લોકોના માનસિક સ્વાસ્થ્ય અને સુખાકારીને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, કોઈપણ વ્યક્તિ બીજી વ્યક્તિ સાથે બદલો લેવા આ ડીપ-ફેકનો ઉપયોગ કરી શકે છે. 

એટલું જ નહી જાહેર વ્યક્તિઓના અવાજની પણ નકલ થઈ શકે છે અને તેનો પણ ગલત ઉપયોગ થઈ શકે છે. ગયા માર્ચમાં,જર્મન એનર્જી ફર્મની યુકેની પેટાકંપનીના વડાએ જર્મન સીઈઓના અવાજની નકલ કરનાર છેતરપિંડી કરનાર દ્વારા ફોન કર્યા પછી હંગેરિયન બેંક ખાતામાં લગભગ £200,000 ચૂકવ્યા હતા. એવી જ રીતે આપણી આસપાસની વ્યક્તિઓના અવાજની નકલ પણ થઈ શકે છે! કોઈ આપણને આપણાં માતા-પિતા કે બીજા કોઈ સગા-સંબંધી જેવો અવાજ કાઢીને પણ છેતરી શકે છે! 

 ભારતમાં ડીપફેક ટેક્નોલોજીના ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ કે નિયમન કરતા ચોક્કસ કાયદા કે નિયમો નથી. ભારતે "નૈતિક" AI સાધનોના વિસ્તરણ પર વૈશ્વિક માળખા માટે હાકલ કરી છે. ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી એક્ટ (2000) ની કલમ 67 અને 67A જેવા હાલના કાયદાઓમાં એવી જોગવાઈઓ છે જે બદનક્ષી અને સ્પષ્ટ સામગ્રી પ્રકાશિત કરવા જેવા ઊંડા બનાવટીના અમુક પાસાઓ પર લાગુ થઈ શકે છે.

ભારતીય દંડ સંહિતા (1860)ની કલમ 500 માનહાનિ માટે સજાની જોગવાઈ કરે છે.ડિજિટલ પર્સનલ ડેટા પ્રોટેક્શન એક્ટ, વ્યક્તિગત ડેટાના દુરુપયોગ સામે થોડું રક્ષણ પૂરું પાડે છે. ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી નિયમો, 2021, અન્યની નકલ કરતી સામગ્રી અને કૃત્રિમ રીતે મોર્ફ કરેલી છબીઓને 36 કલાકની અંદર દૂર કરવાનો આદેશ આપે છે. 

દુનિયાભરની ટેકનો સંસ્થાઓ આ ડીપ-ફેક વિડિયોઝને ઓળખીને દૂર કરવાના પ્રયાસોમાં લાગી ગઈ છે. આપણે પણ આપણી ગમે તે શેર કરી દેવાની વૃતિ પર કાબૂ રાખવાનો સમય આવી ગયો છે. કોઈપણ વિડીયો વાઇરલ ત્યારે જ થાય છે, જ્યારે વધુ પડતો શેર થાય છે.......

સુખ, શોધવાથી નહી, જીવવાથી મળતું રહે છે....

 સુખ, શોધવાથી નહી, જીવવાથી મળતું રહે છે....

 

અત્યારે આપણે જે જીવન જીવી રહ્યા છીએ, એવું જીવન જીવવા ઘણા મથી રહ્યા હોય છે. પણ આપણે જ્યાં સુધી આ બાબતનો સ્વીકાર નહી કરીએ, ત્યાં સુધી આપણને આપણી જિંદગી બીજા કરતાં અધરી અને અધૂરી જ લાગતી રહેશે.

આપણે જ્યારે જ્યારે કોઈ બીજાની જિંદગીથી અંજાઈ જઈએ આ વાક્ય યાદ રાખીએ. ઈશ્વર સૌના માટે તેની ક્ષમતા મુજબનું જીવન ઘડતા જ હોય છે, જે બાકી રહે તે ભાગ આપણે ઘડવાનો હોય છે, અને કદાચ થોડું કશુંક ના મળી શકે તો તેના માટે અફસોસ કરવાનું છોડી દઈને મોજથી જીવવાનું શીખી લઈએ.

  દરેકની જિંદગી અલગ અલગ હોય છે, તેમ જ સૌની જિંદગી જીવી લેવાની સ્ટાઈલ પણ અલગ અલગ હોય છે. તો શા માટે કોઈના જેવુ જીવવાના પ્રયાસો કરવામાં મૌલિકતાને ભૂલી જવી! આપણે સાપેક્ષ જીવીશું તો હમેંશા એવું જ લાગતું રહેશે કે જિંદગીમાં કશુંક ખૂંટી રહ્યું છે. અને આ જે કઈ ખૂંટતું છે, એ લાગણી આપણને દોડતા કરી મૂકતી હોય છે.

   કોઈ પાસે આપણાં કરતાં વધુ સંપતિ છે, એટલે તેઓ આપણાં કરતાં વધુ સુખી છે, એવું માની લેવાની ભૂલ નથી કરવા જેવી, તમામ જરૂરિયાતો પૂરી થાય, લેવીશ લાઈફ જીવવા મળે એટલે તેઓનું જીવન આપણાં કરતાં બેટર છે, એવું માની લઈને શા માટે એક એવી દોડમાં સામેલ થઈ જવું, જેની કોઈ ફિનિશીંગ લાઇન જ નથી!

  આજકાલ હાઇ-ફાઈ જીવી લેવાની જાણે કે ફેશન થઈ ગઈ છે. મોટા મોટા બંગલાઓ, મોટી મોટી ગાડીઓ, બ્રાન્ડેડ વસ્તુઓ, એટલે ખુશીઓથી ભરેલું જીવન એ વ્યાખ્યા આંશિક સાચી છે. આટલું આટલું હોવા છતાં જેઓને સંતોષ નથી, તેને વળી સુખ કેવું?  જીવી શકાય એટલું સાચવી લઈએ, બિનજરૂરી બધુ ભેગું કરીને શું કરીશું? આસપાસ નજર ફેરવજો, કેટલું બધુ એવું છે, જે આપણે ભેગું તો કરી લઈએ છીએ, પણ માણતા આવડતું હોતું નથી.

  જિંદગીમાં આપણે આગળની જિંદગીનું પ્લાનિંગ કરતાં રહીએ છીએ, પણ આજનું, અત્યારનું જે કઈ જીવવાનું છે, તેને તો અભેરાઈ પર જ મૂકી દેતાં હોઈએ છીએ, આપણે આપણાં વર્તમાનને અભેરાઈ પર ચડાવી દીધો છે. અરે ઉતારો તેને અને જીવી લ્યો.... આપણાં કરતાં ઈશ્વરનું પ્લાનિંગ અલગ હશે, તો જે કઈ ભેગું કર્યું છે, તેને પામ્યા વિના જ ચાલ્યા જઈશું.

  બીજાની સાપેક્ષે આપણું સુખ, એ સરખામણી જ આપણને દૂ:ખ તરફ ખેંચી જતી હોય છે. આપણે જાણે કે એ દૂ:ખનાં પ્રવાહમાં ખેંચાતા જઈએ છીએ, અને પછી બહાર નીકળવા માટે ફાંફા મારતા રહીએ છીએ. આપણું સુખ પેરેલાઇઝ્ડ થઇ જાય ત્યાં સુધી આપણે તેને કોઈને કોઈ દબાણ હેઠળ કચડતા રહીએ છીએ.

   જીવનમાથી બધુ જ ચાલ્યું જાય તો ચાલશે, પણ સંતોષ અને જીવી લેવાનો ઉત્સાહ એ બે બાબતો ડિલીટ ના થવી જોઈએ. મારી પાસે આ હશે, તો જ હું સુખ મેળવી શકીશ, એ શરત જ ખોટી છે. જેમ પ્રેમ વિના શરતે તેના સાચા સ્વરૂપ સુધી પહોંચી શકે છે, એમ જ જિંદગીને જીવી લેવા માંગતા લોકોએ, જિંદગી સાથે કોઈ શરત ના લગાડવી.

  હકીકત તો એ છે કે સુખ એ લાગણી છે, જે માત્ર સુખી થવાથી જ અનુભવી શકાય છે. ના સમજાયું બે વાર અને નહી તો ના સમજાય ત્યાં સુધી વાંચજો, સમજાય જશે. સુખ એ બાળક જેવુ નિર્દોષ અને નિખાલસ હોય છે, પણ આપણે બાળપણ છોડી દઈએ એટલે આ બંને લાગણીઑને બાય બાય કહી દેતાં હોઈએ છીએ, અને એટલે જ સુખ પણ આપણને છોડીને ચાલ્યું જતું હોય છે.

  સુખના સ્ત્રોતને ઓળખી લેવાની જરૂર છે, અને માઇન્ડ-વેલ, એ સ્ત્રોત બહાર ક્યાય નથી, આપણી અંદર જ રહેલો છે. અને એ પણ ઉપલા સ્તરમાં જ છે, એને ખોદવું પડે તેમ પણ નથી. બસ આપણે ક્યાય ખોટા રસ્તે ખોવાય ના જવા જોઈએ!!!

 

‘અનલિમિટેડ’ અને ‘સ્કીમ’ એકદમ કલાત્મક શબ્દો બની ગયા છે!!!

 

‘અનલિમિટેડ’ અને ‘સ્કીમ’ એકદમ કલાત્મક શબ્દો બની ગયા છે!!!

 

    એકવાર એક પત્નીએ પતિને પૂંછયું, ‘તમે મને કેટલો પ્રેમ કરો છો?’ પતિએ જવાબ આપ્યો, અનલિમિટેડ! પત્નીએ પૂંછયું એમ નહી સીધું સીધું કહો, કેટલો પ્રેમ કરો છો? પતિએ કહ્યું અરે ગાંડી અનલિમિટેડ એટલે માપી ના શકાય એવું. પ્રેમને તો વળી કાઇ માપી શકાય ખરો! પત્ની ખુશ થતી થતી ચાલી ગઈ અને પતિએ પોતાની ગર્લફ્રેંડને કોલ લગાડી તેની સાથે વાતો શરૂ કરી દીધી!!!!

   આજકાલ આ ‘અનલિમિટેડ’ શબ્દ બહુ ટ્રેન્ડમાં છે. ઢોસા, પીઝા, ગુજરાતી કે પંજાબી થાળીની જાહેરાતમાં આ શબ્દનો એકદમ કલાત્મક રીતે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. હોટેલ્સમાં બે પ્રકારના મેનુઝ હોય છે, એક ફિક્સ થાળી અને બીજું આ અનલિમિટેડ. ગ્રાહકોને છેતરવા માટે, આ શબ્દનો સ્માર્ટ રીતે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, અને ગ્રાહકો એ શબ્દની માયાજાળમાં એવા તો ફસાઈ જાય છે કે અનલિમિટેડનો વિકલ્પ પસંદ કરી લેતા હોય છે અને પછી જમવાનું શરૂ કર્યા બાદ થોડા જ સમયમાં તેને સમજાય જતું હોય છે કે આપણે તો છેતરાઈ ગયા!

  અને જેઓ વસૂલ કરી લેવા ઓવર ખાઈ લેતા હોય છે, તેઓનું આરોગ્ય જોખમાય જતું હોય છે. આમ તો હોટેલ્સવાળા આપણને છેતરે છે કે આપણે વધુ ને વધુ મેળવી લેવાની લ્હાયમાં આપણે છેતરાઈ જતાં હોઈએ છીએ. એ આપણે સમજી લેવાનું હોય છે. પણ આપણે એ નથી સમજતા અને વારંવાર છેતરાઈ જતાં હોઈએ છીએ. અનલિમિટેડના બોર્ડ્સ આપણને હમેંશા આકર્ષતા( છેતરતાં) રહે છે. અને એ આકર્ષણ આપણને છેતરામણી તરફ ખેંચી જતું હોય છે. આ શબ્દને લીધે દર વર્ષે આપણે આપણા ઘણા બધા પૈસા વેડફી નાખતા હોઈએ છીએ.

 આવું જ ટેલિકોમ કંપનીઓ અનલિમિટેડ ડેટા પેકેજની જાહેરાતો આપીને આપણી સાથે રમત કરતી હોય છે! અને આપણે ફસાઈ જતાં હોઈએ છીએ. તમે જ વિચારજો નેટ અનલિમિટેડ કે ફ્રી આપીને તેઓ આપણો કિંમતી સમય આપણી પાસેથી લઈ લેતી હોય છે. આ અનલિમિટેડના ચકકરમાં કેટલોય ડેટા વપરાયા વિનાનો પડ્યો રહેતો હોય છે. આપણને સરવાળે આ મફત પાછળની રમત મોંઘી જ પડતી હોય છે!!

   આવો જ બીજો કલાત્મક શબ્દ છે, સ્કીમ...... એક પર એક ફ્રી ફ્રી ફ્રી....... આવું આપણે કયાક વાંચી લઈએ એટલે મન મોર બની થનગનાટ કરવા લાગતું હોય છે. સ્કીમ તો વળી અનલિમિટેડ કરતાં પણ વધુ આકર્ષક શબ્દ છે. જે આપણને ના કરવાની ખરીદી પણ કરાવતો રહે છે. આપણે જો આપણા કબાટ, માળીયા કે અભેરાઈ પર નજર કરીશું તો ખબર પડશે કે કેટલી બધી બિનજરૂરી વસ્તુઓ આપણે માત્ર ને માત્ર સ્કીમથી પ્રેરાઈ લઈ લેતા હોઈએ છીએ, પણ પછી તેઓનો ઉપયોગ કરતાં હોતા નથી. તેઓ કૂપન આપે છે, આપણે હોંશે હોંશે ખરીદી કરવા નીકળી પડીએ છીએ અને પછી સમજાય છે, કે અમુક રૂ.ની ખરીદી પર જ આ કૂપનનો ઉપયોગ થઈ શકે છે.

  એમાથી કેટલી બધી વસ્તુઓ તો એવી પણ નીકળશે કે જેનો આપણે વગર ઉપયોગ કર્યે કા તો ફેંકી દેતાં હોઈએ છીએ અને કા તો કોઈને આપી દેતાં હોઈએ છીએ! જે પૈસાને કમાવવા માટે આપણે દિવસ-રાત પરસેવો રેડતા હોઈએ છીએ, તેનો કેવો બિનજરૂરી વેડફાટ... વળી સ્કીમમાં લીધેલી વસ્તુઓની ગુણવત્તા બાબતે મોલ કે દુકાનો વાળા ગેરંટી આપતા હોતા નથી, જો આપણે ધ્યાનથી વાંચીશું તો સમજાશે કે તેમાં સ્પષ્ટ લખેલું હોય છે કે આવી વસ્તુઓની ગુણવત્તા બાબતે અમે કોઈ ખાતરી આપતા નથી, પણ આવું અગત્યનું વાંચવાનો સમય આપણી પાસે નથી. કે આપણે વાંચવું જરૂરી પણ સમજતા નથી.

  તમે ધ્યાનથી વાંચશો તો ખબર પડશે કે આ એક સાથે એક ફ્રી... કે પછી બીજી કોઈપણ સ્કીમમાં એવી જ વસ્તુઓ આપવામાં આવે છે જેની ઉત્પાદન તારીખ બહુ જૂની હોય અને જો એ વસ્તુનો સ્ટોક ખાલી ના થાય તો એ વસ્તુઓ બહુ ટૂંકા ગાળામાં દુકાનદાર કે મોલના માલિકો ફેંકી દેતાં હોય છે. એ ફેંકી દેવી એના કરતાં સ્કીમમાં આપી દેવી!!! અને આપણે પણ જોયા જાણ્યા વિના આવી વસ્તુઓ ખરીદી લઈ છેતરાઇ જતાં હોઈએ છીએ. એવું જ સેલમાં હોય છે, જે વસ્તુઓ ના વેચાતી હોય તેને વેચવા માટે સેલનો સહારો લેવામાં આવે છે.

  હકીકત તો એ છે કે સરકારે આપણી સુરક્ષા માટે અનેક નિયમો બનાવ્યા છે, તે મુજબ દરેક વસ્તુ પર તે વસ્તુ અંગે સંપૂર્ણ માહિતી લખેલી હોય છે, પણ આપણે સ્કીમનો લાભ લઈ લેવાની કે સસ્તું લઈ લેવાની ઉતાવળમાં આ બધુ વાંચવાની કે જાણવાની તસ્દી જ લેતા હોતા નથી. આપણી મફત મેળવી લેવાની માનસિકતાનો આ વેપારી લોકો ભરપૂર ફાયદો ઉઠાવી લેતા હોય છે. અને આપણે સમજિશું નહી, ત્યાં સુધી આ શરતી સ્કીમો કે અનલિમિટેડ શબ્દ પાસે લાગેલી ફૂદડીઓ આપણને છેતરતી રહેશે.